HÜCRE, canlıların en küçük birimleri. Hücrenin mikroskop altında ilk gözlemi¬ni 1665’te Robert Hooke yaptı. Şişe mantarlarından aldığı kesitlerde, şekille¬ri küçük odacıklar biçiminde gördüğün¬den, bunlara hücre (celi) adını verdi. Başlangıçtaki basit hücre kavramı za¬manla, bir zarla sınırlanan ve bir çekirdekle onu saran bir protoplazma yığını biçiminde geliştirildi. Gelişmiş hücrelerde çekirdek sitoplazmadan bir zarla ayrılır. Bu tip hücrelere “ökaryotik hücreler“, çekirdek zan olmayanlara ise “prokaryotik hücreler” denir. Gelişmiş bir hücrede üç ana bölüm bulunur. En dış bölümü bir hücre zan ile sanlmıştır. İçte sitoplazma ve çekirdek bulunur. Hücre zan. Protein ve yağdan oluşur. % 60’ı protein % 40’ı ise yağdır (lipid). Li-pid zarın iç bölümünü oluşturur, iki ya¬nını ise protein tabakası sarar. Hücre za¬rının en önemli özelliği yarı geçirgen olmasıdır. Yani küçük moleküllü madde¬ler geçer, büyükler geçmez. Ayrıca yağ¬da eriyen ya da yağı eriten maddelerde zarı geçebilirler.
Sitoplazma. İçinde en fazla bulunan madde sudur. Hücrenin yaklaşık % 80-85’i sudur.. Öteki bölümüyse katı madde¬lerdir. Katı maddelerin bir bölümü orga¬nik, öteki bölümüyse anorganiktir. Orga¬nik maddelerden en önemlileri protein, yağ ve karbonhidratlar daha çok hücre¬nin enerji ve yedek besin kaynağıdırlar. Proteinse hücrenin temel yapı maddesi¬dir. Sitoplazmada çeşitli biçimlerde hüc¬re organelleri yer alır. Bunların ilki hüc¬re zarı ile çekirdek zarı arasını boydan boya ince kanallar biçiminde sarmış olan endoplazmik retikulum’dar. Sitoplazma¬da bulunan bir başka organel Golgi Ay¬gıtıdır. Golgi aygıtı, hücrede çekirdeğe yakın bölgelerde bulunan torbacıklar bi¬çimindeki cisimciklerdir. Hücre tiplerine göre farklı büyüklerdedirler. Bu cisim¬ciklerin görevi hücrenin salgı salmasını ve depolamasını sağlamaktır. Hücrelerin enerji santralleri olan mitekondriler de sitoplazmadadır. Çift zarfıdırlar, dışta bir düzgün, içte girintili çıkıntılı bir zar var¬dır. İçteki zarın yaptığı çıkıntılara kristü adı verilir. Bu bölümde solunum enzim¬leri yer almıştır. Bu bölümde solunum enzimleri yer almıştır. Burada Krebs çemberi adı verilen olaylarla hücre için gerekli enerji elde edilir. Endoplazmik retikulumun bazı bölümlerinde ribozom adı verilen küçük organellerin yer aldığı bölüme granüler endopazmik retikulum adı verilir. Ribozomlar hücrede tek tek bulunur ya da bir iplikle birbirlerine bağ¬lanarak ribozom kümeleri oluştururlar. Bunlara poliribozom (polizom) adı veri¬lir. Bir ribozom iki birimden oluşmuştur. Bunlardan biri küçük öteki büyük birim¬lerdir. Yapıları protein ve RNA’dan olu¬şur. Ribozomlarda protein sentezi yapı¬lır. Genellikle hayvan hücrelerine özgü bir organel olmakla birlikte, bazı ilkel bitkilerdeki hücrelerde de rastlanmıştır. Fakat çiçekli bitkilerde bulunmaz, iki ta¬nedir, ikisine birden Sentrozom adı veri¬lir. Sentrozom ve sentriyol terimleri ba¬zen eş anlamda da kullanılır. Sentriyolde protein, karbonhidrat, lipid, DNA, RNA bulunur. Bu organeller hücre bölünmesi sırasında kromozomların kutuplara çe¬kilmesini sağlar.
Hücrelerin intihar torbaları adını da alan Lizozomlar da sitoplazmanın ilginç organellerindendir. Lizozomlar içinde proteinleri, yağlan nükleik asitleri, fos¬fat ve sülfatları parçalayan enzimleri ta¬şır. Bu enzimler lizozomun zannın par¬çalanmasıyla sitoplazmaya dökülünce, hücrenin temel yapı maddeleri parçala¬narak hücre dağılır. Bunun için bunlara “hücrelerin intihar torbaları” adı verilir. Özellikle hücre için sindirim işlevlerinde görev alırlar.
Bitki hücrelerine özgü organel grubu plastidlerdk. Bitkilerde üç tip plastid bu¬lunur. Bunlar; fotosentez yapan klorop-lastlar (yeşil renkli), yedek nişastayı de¬po eden lökoplastlar (renksiz), çiçek ve meyvelere renk veren kromoplastlar (sa¬rı, turuncu renkli). Sitoplazmadaki bir başka yapıysa vakuollerdir. Bunlara ko¬ful adı da verilir. Önceleri boş zannedil¬mesi nedeniyle bu ad verildiyse de şimdi bunların boş olmadıkları anlaşıldı. İçin¬de hücre özsuyu ve birçok artık madde bulunur. Özellikle bitki hücrelerinde iri kofullar bulunur, hayvan hücrelerinde ise küçük koful bulunur. Çekirdek. Hücrelerin en önemli bölümü çekirdek (nukleus) bölümüdür. Bazen hücrenin orta bölümünde, bazen bir ke¬nara çekilmiş olarak bulunur. Genellikle küre ve elipsoid biçimindedir. Çekirde¬ğin dışında çekirdeğin zarı içinde çekir¬dek sıvısı vardır. Bölünme halinde olma¬yan hücre çekirdeğinde koyu renkli ipliksi yapılar görülür. Bunlara kromatin adı verilir. Hücre bölünmesi başlayınca çekirdekte kromozomlar belirgenleşir. Kromozomların kimyasal bilimi protein ve DNA’dır. Kromozomlardaki DNA hücre içindeki bütün olaylan ve kalıtımı denetler. Çekirdekte ayrıca bazen bir ta¬ne bazen birden fazla çekirdekçik bulu¬nur. Çekirdekçiler hücre bölünmesi sıra¬sında kaybolurlar. Bu sırada çekirdek zarı da erir. Bölünme tamamlandıktan sonra çekirdekçiler yeniden sentezlenir-ler.
