Bektaşilik kuruluşu Hacı Bektaş Veli’ye maledilen Türk tarikatı. Balım Sultan (öl. 1516) tarikatın ikinci piri sayılır ve bektaşilik erkânını (temel kural, yol ve yöntemler) onun koyduğu kabul edilir. Türklerin melâmet (zikir, özel giysi, tekke gibi tören ve âdetleri kabul etmeyen tasavvuf tarikatı) anlayışının ürünü olup düşünce kaynakları yönünden Babailik, Yesevîlik, Şîa-i İsnâ aşari-yâ’ya dayanır; Samanlık ve Ahilik’ten de izler taşır. Aynı yapı özellikleri taşıyan Hayderilik, Kalenderilik, Abdallık gibi çeşitli Türk tarikatları da Bektaşilikle birleşip bütünleşmiştir. Kapalı ve gizli bir tarikattır. Ancak bu tarikata girmiş olanların bildiği sırları vardır. Bektaşiler mezhep olarak Caferiliği benimserler, on iki imama bağlıdırlar. Mürşitleri Hz. Muhammet, rehberleri Hz. Ali, pirleri Hacı Bektaş Veli’dir. Tarikatta Tanrı-Hz. Muhammet, rehberleri Hz. Ali, üçlemesi vardır. Hulul ve İttihat’a (Tanrının bir insanın bedenine girerek onunla bütünleşmesi) ve Tenasuh’a (ruhun bir cisimden ötekine geçmesi) inanırlar. Gene inançlarına göre, gereken bilgi ve olgunluğa erişen kişi “kutup” adını alır. Değirmen taşının “kutup” denilen ortadaki demir ekseninin çevresinde dönmesi gibi evren de aynı biçimde kutupların çevresinde döner. Kutupların en yetkini”kutuplar kutbu’dur. Onun iki yanında “sağ ve “sol İmamlar’oturur. Bunları evrenin dört yanını yöneten “dört direk” izler. Dört direkten sonra” abdallar” rütbesi gelir. Bunlara direklerle birbikte “beşler” denilir. Daha sonrada “yediler” ve “üç yüzler” gelir. Evreni, kutuplar’dan başlayıp üç yüzler de biten bu organlar yönetir. Bektaşilik tarikatına birtakım özel törenlerden sonra girilebilir. Bektaşilikteki dereceler şöyledir: Hâriç (Aşık da denir):Tarikata girmek isteyen. Muhip: iki Bektaşinin kefalet ve tanıklığıyla tarikattan nasip alan (el alan) ve bir babaya bağlanarak tarikata giren. Derviş: Tekkede kalıp bir hizmet gören. Baba: Ehil görülüp halifeden icazet alan. Bunlar muhip ve derviş yetiştirebilir, ancak bir başkasına babalık veremezler. Mücerret-lik: Halifeliğe en yakın derecedir. Bunlar kendilerini yalnızca tarikata adadıklarından evlenemez, çoluk çocuk sahibi olamazlar. Halife: Bektaşiliğin en büyük derecesi. Halife olmak isteyen halifelik makamına başvurur. Başvuru kabul edilirse başındaki Bektaşi tacının üzerine siyah sarık sarılır. Böylece kendisine halifelik icazeti, çırağ, alem, tuğ ve sofra da verilmiş, halife olmuştur. Halifeliğin verilmesi nedeniyle bir halifelik ayin-i cemi düzenlenir. Bektaşilerin kendilerine özgün inanç gelenek ve uygulamaları vardır. Bu tarikattan olanlar boşanmazlar. Başkalarına belli etmeden kendilerini birbirlerine tanıtmak için kimi özel işaretler kullanılır, değişik bir biçimde el sıkışırlar. Sakal ve bıyık kesilmez. Kapıların eşiğine basılmaz, tavşan eti yenilmez, yapılacak ayinin adından hiç söz edilmez, nasip kesilmesin diye kaşıklar sofraya yüzüstü konulmaz. Töre. kişinin verdiği söze bağlıdır. Kişinin elini, dilini ve belini sağlam tutması tarikatın başta gelen koşullarındandır. Bu koşullara uyan kişi töre sahibi bir kişi olarak kabul edilir. Bektaşilikte namaz kaldırılarak onun yerine niyaz kabul edilmiştir. Sabah akşam on iki imama salavat getirir, naat-ı Ali okurlar. Ehl-i Beyt’e olan sevgileri büyüktür. Miraç’ı Hz. Muhammet’in Hz. Ali’ye intisabı biçiminde anlarlar. Hz. Ali, onlara göre Tanrının zuhurudur. Muharrem ayında on iki gün su içmezler. Hz. Ali’nin doğduğu gün olarak kabul ettikleri Nevruz’u üç gün süt içerek karşılarlar. Muharrem ayının bitiminde tekkelerde babaya baş okutulur. Bunu bir tür “günah çıkartma” olarak görenler vardır. Kendi aralarında toplanıp söyleşmeyi, nefes okuyup saz çalmayı ve dem çekmeyi (içki içmeyi) bir tür tören olarak kabul ederler.
Bektaşi tekkelerinde çeşitli derecedeki Bektaşilerin kendilerine özgü giysileri vardı. Kimi derviş ve babalar sağ kulak memelerini delerek kulaklarına “mengüş” denilen bakır ya da demir halkalar takarlardı. Muhip olanlara dervişlik tacı giydirilir, babalar yeşil ya da beyaz sarık takarlardı. Gerek babalar gerekse çelebi koluna bağlı tekkelerde görevi olan dedeler on iki dilimli taç (on iki imamı temsil etmesi için), bektaşi hırkası denilen bolca bir hırka giyer, göğüslerinde on iki köşeli bir taş (teslim taşı), taşır bellerine Bektaşi kemeri denilen bir kemer takarlardı. Bu kemerin Hz. Ali’den kalma bir sünnet olduğuna inanılırdı.
Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluş yıllarında Bektaşilik özellikle Türkler arasında ve en çok kırsal kesimde çok geniş ölçüde yayıldı. Bunun nedeni Bektaşi deyimlerinin, nefeslerinin geniş halk kitlelerinin aniayacağı bir dilde oluşuydu. Bunun yanı sıra Hacı Bektaş’ın Yeniçeri Ocağı’nın piri sayılması tarikatın bu denli yayılmasında bir başka etken oldu. İstanbul ve Anadolu dışında Bektaşilik Trakya, Bulgaristan, Sırbistan, Romanya, Yunanistan Arnavutluk, Avusturya-Macaristan, Irak ve Mısır’a yerleşmiş Türkler arasında da çok sayıda yandaş buldu. Bektaşilik zamanla iki ana kola aynldı: 1- Bel Evladı Kolu, 2- Yol Evladı Kolu. Bel Evladı Kolundan olanlar kendilerinin Hacı Bektaş soyundan geldiklerini öne sürdüler. Bunlara “Çelebiler Kolu” da deniyordu. Yol Evladı Kolu’ndan olanlara “Babalar Kolu” da deniyordu. Bunları Bektaşiliğe sonradan girenler oluşturuyordu. Çelebiler kolu genel olarak Anadolu’da, Babalar Kolu ise Rumeli ve özellikle Arnavutluk’ta yaygınlaşmıştı.
Osmanlı döneminde çeşitli ayaklanmalara katıldıkları ya da karıştıkları gerekçesiyle birçok önde gelen Bektaşi öldürüldü ve zaman zaman Bektaşilik merkezi otoritenin gözünden düşen bir tarikat oldu. 1826’da II. Mahmut Yeniçeri Ocağı’nı kaldırdığı sırada Yeniçeri ayaklanmalarına yardımcı olduklarından birçok Bektaşi babası asıldı ya da sürgüne gönderildi. Yeni yaptırılan Bektaşi tekkeleri yıktırılırken eskileri Nakşiben-dilere verildi. Ancak bektaşilik ortadan kaldirılamadı ve Cumhuriyet döneminde 1929’da tüm tekke ve zaviyeler kapatılıp tarikatlar da kaldırılınca öteki birçok tarikat gibi Bektaşilik de ortadan kalktı.
