ARŞİMET, Eski Yunan matematikçisi ve fizikçisi (Syracusa İÖ 287 – ay. y İÖ 212). Öğrenimini tamamlamak ve ünlü matematikçi Eukleides’in derslerini izlemek üzere, Antik Çağ’ın kültür merkezi olan İskenderiye’ye gitti. Yerkürenin çevresini zamanına göre çok iyi bir yaklaşımla veren Eratosthenes ile tanıştı. Yurduna döndükten sonra matematik, fizik ve astronomiyle uğraştı. İÖ 215’te Konsül Marcellus komutasındaki Roma Ordusu’na karşı Syracusa Kenti’nin savunmasında yer aldı. Bu savunmada çok uzak mesafelere ok ve taş atan mekanik aletler yaptığı, ayrıca kurduğu ayna sistemiyle güneş ışınlarını Roma Donanması üzerine odaklayarak gemileri yaktığı söylenir. İÖ 212’de Marcellus’un askerleri kente girdiğinde ünlü bilim adamı kum üzerine çizdiği bir geometri problemiyle uğraşırken bir Romalı askerin sorusuna karşılık vermediği için öldürüldü.
Arşimet’in mekanik ve matematik alanında sayısız buluşları vardır. Sonsuz vidanın, hareketli makaranın, palanganın ve dişli çarkın bulucusu olarak tanınır. “Bana bir dayanak noktası gösterin dünyayı yerinden oynatayım” sözü onundur. Kuramsal mekaniğin kurucusudur.
Bir dairenin çevresiyle çapı arasındaki oranı daire içine ve dışına çokgenler çizerek Çemberin Yüzölçümü Üstüne adlı çalışmasında hesapladı. Pi (n) sayısının değerinin büyük bir yaklaşıklıkla 323/9 ile 29/3 arasında olacağını söyledi.
Çok büyük sayıları kolaylıkla açıklayan Yunan sayı sistemini ortaya koydu. Yayların toplama ve çıkarma formüllerini buldu. Koniklerin (elips, parabol ve hiperbol) kendi çevresinde dönmesiyle oluşan geometrik şekilleri inceledi.
Kuramsal çalşmaları yanında söylen-celeşmiş pratik çalışmaları da vardır. Bunlardan en ünlüsü Syracusa kralı ve dostu Hieron’un kendisi için yaptırdığı altın taca kuyumcunun başka bir maden karıştırdığından kuşkulanarak Arşi-met’ten taç bozulmadan bunu ortaya çıkarmasını istemesiyle ilgilidir. Arşimet bu sorun üzerine düşünür ancak bir gün hamamda yıkanırken suyun, vücudunu batan bölümün hacmiyle orantılı bir kuvvetle yukarı doğru ittiğini bulur. Bu yolla tacın saf altından yapılıp yapılmadığını öğrenebileceğini düşünen Arşimet, büyük bir seviçle çıplak olarak Eureka, Eureka (buldum buldum) diye bağırarak hamamdan dışarı fırlar. Hemen biri alımdan, öteki gümüşten aynı ağırlıkta iki taç yaptırarak, Hieron’un tacına katılan gümüş miktarını, karşılaştırarak bulmuş olur.
Arşimet suyu yukarı düzeye taşıyabilmek için, bir silindire yerleştirdiği spiralle tulumba yaparak Hieron için yapılmış büyük geminin suyunu boşaltmıştır. Bu kendi adıyla anılan Arşimet Spi-rali’dir. Ayrıca çeşitli tipte hava boşaltma tulumbaları da icat etti.
Öldüğünde büyük bir tören yapıldı. Vasiyeti üzerine kendine göre en büyük buluşu olan Küre ve Silindir Üstüne adlı eserinde ifade ettiği, yüksekliği ve çapı, bir kürenin çapına eşit olan silindirin yüzey ve hacminin, küreninkinden 3/2 kez daha büyük olduğunu temsil eden bir şekil mezar taşı üzerine çizilmiştir.
