Akarsu Aşındırma Şekilleri Nelerdir ?, kısaca bilgi, konu özeti, ödev araştırması, ansiklopedik bilgi, konu özeti,
AKARSU AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ
1. Vadiler
Vadi akarsuyun kazdığı ve içinde aktığı uzun oluk biçimli sürekli inişli olan çukurlardır.
a. Çentik Vadi
Kaynak kısmına yakın yerlerde yanlara ve derine aşındırmanın olduğu V biçimli genç vadidir.
b. Boğaz Vadi
Yüksek dağ sıralarını enine kazarak geçen vadilerdir. Derine doğru aşındırma ön planda olduğu için dik yamaçlı derin (boğaz biçimli) vadilerdir. (Yarma vadi)
Türkiye’de kuzey ve güneydeki sıra dağları aşarak denize dökülen akarsu vadileri bu şekilde meydana gelmiştir. Bu kısımlar ulaşımı kolaylaştıran önemli geçitlerdir.
c. Kanyon Vadi
Farklı aşınım özelliğine sahip tabakaların bulunduğu yerlerde meydana gelen basamaklı, dik yamaçlı derin vadilerdir. Genellikle kolay aşınan (kimyasal aşınmanın fazla olduğu) kireçtaşı anakayanın bulunduğu yerlerde görülür. Batı ve Orta Toroslarda yaygındır.
d. Yatık Yamaçlı Vadi
Derine doğru aşındırmanın azaldığı yanlara aşındırmanın fazla olduğu yerlerdeki olgun vadidir. Eğimin azaldığı yerde meydana gelir.
e. Alüvyal Tabanlı Vadi
Aşındırmanın tamamen sona erdiği, biriktirmenin fazla olduğu vadidir. Akarsu biriktirdiği alüvyonlar içinde akar. Denge profilinin elde edildiği yerlerde gorulur.
2. Kırgıbayırı (Badlands)
Farklı aşınma özelliğine, sahip genellikle ince tanecikli yapıdaki kayaların bulunduğu yerlerde bitki örtüsünden yoksun eğimli yamaçlarda sel sularının meydana getirdiği yarıntılardır.
3. Şelaler ve Devkazanları
Eğimin çok fazla olduğu yerlerde (Dik ve dike yakın eğimli yerlerde) akarsuların düşerek döküldüğü yerlere şelale (çağlayan), düştüğü yerde açtığı çukura dev kazanı denir.
Not : bir akarsu üzerinde şelale varsa denge profili elde edilmemiş demektir.
4. Peribacaları
Volkanik tüf ve lavların bulunduğu Ürgüp -Göreme çevresinde meydana gelir. Akarsu ve sel suları lavları kazıp, tüflerin bulunduğu yere ulaştığında kolayca kazarlar üstte kalan, sert tabakaların alttaki tüfleri aşınmaktan koruduğu yerlerde kule biçimli şekiller meydana gelir.
Bu yörede yarı kurak iklim koşulları yaşandığından rüzgar aşındırması da etkilidir.
5. Platolar
Akarsular tarafından derin yarılmış yüksek düzlüklerdir. Eski aşınım düzlüklerinin (peneplenler) epirojenik hareketlerle yükselmesi sonucunda meydana gelmiştir. Türkiye’de yaygın bir yeryüzü şeklidir. Genel olarak doğuya doğru yükseklikleri artar. (Batı Anadolu’da 1000 metre, İç Anadolu’da 1500 metre ve daha yüksekte, Doğu Anadolu’da 1500 – 2000 metreyi geçer.) Platolardan daha çok tahıl ve şekerpancarı tarımında yüksek olanlarından ise otlakların varlığı yüzünden hayvancılıkta yararlanılır.
6. Peneplen (Yontuk düz)
Akarsular ve diğer dış kuvvetler yüksek yerleri aşındırarak, aşındırdığı maddeleri çukur yerlerde, okyanuslarda biriktirir. Böylece yeryüzü deniz seviyesine yakın – az yüksek düzlükler haline gelir. Bu şekle peneplen denir.
Peneplenlerde akarsular denge profilini elde etmiş, aşındırma bitmiştir. Akarsuların enerji potansiyeli düşüktür.
Yeryüzünde peneplenler iç kuvvetlerin çok uzun süre etkili olmadığı yerlerde meydana gelebilir. Çünkü; iç kuvvetler etkili olursa daha aşındırma tamamlanmadan yer kabuğu yeniden şekil değiştirir, yükselir.
Türkiye 3. Zamanda orojenik ve volkanik hareketlerden, 4. Zamanda epirojenik ve yeryer volkanik hareketlerden etkilenmiş, jeolojik bakımından genç bir ülkedir. Bu yüzden genellikle yüksek ve engebeli bir ülkedir. Peneplenler yaygın değildir, akarsular denge profilini elde edememişlerdir.
7. Menderes (Büklüm)
Eğimin azaldığı yerde akarsuyun büklümler yaparak akmasıyla meydana gelir. Zamanla dış bükey yamaçta (çarpak) aşınma, iç bükey yamaçta (yığınak) aşınan maddelerin biriktirilmesi ile büklümler artar akarsuyun boyu uzar.
Bu yüzden menderes (büklüm) hem aşındırma hem biriktirme şekli olarak kabul edilir.
Türkiye’de Büyük Menderes, Küçük Menderes, Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin aşağı çığırlarında gorulur.
