Akıl nedir, Akıl yürütme nedir, akıl yürütme yöntemleri, metotları nelerdir, akıl yürütme yolları.
Bir bütünlük birimi içinde düşünme ve yargılamanın gerçekleşmesine, her türlü cisim ve oluşumun belli ilişkiler sistemi içinde algılanarak kavranılmasını, anlaşılıp yorumlanmasını sağlayan insan yeteneği. Kısa bir tanımlamayla insanın düşünüp taşınma, anlayıp tanıma özelliğine akıl denir. Bütün bilim dallarında ve günlük yaşantımızda ancak düşünerek, tartarak bir karara varabiliriz. Örneğin bir davada yargıç, tarafların iddialarını dinler; bazı tanıkların ifadesinde açıklık yoktur. Bir kısmının ifadesi ise kuvvetli delil niteliği taşımaktadır.
Ama gene de yeterli delil bulunmayabilir. O zaman ortaya çıkan deliller üzerinde düşünülerek mantık yoluyla sanığın suçlu olup olmadığı araştırılır. İşte insanın böyle bir sistem içinde düşünerek karar verme süresine akıl yürütme denir. Akıl yürütme iki ayrı yargıdan yeni yargılar çıkarma işlemidir.
3 türlü akıl yürütme yolu vardır:
1) Tümdengelim,
2) Tümevarım,
3) Örnekseme.
1) Tümdengelim
Yargılardan özel yargılar çıkarmaktır, örneğin “madenler ergir; demir madendir, o halde demir de ergir” gibi.
2) Tümevarım
Özel yargılardan genel yargılar çıkarmaktır. Örneğin: Ateşin yakıcı olduğunu çeşitli deneylerle öğrenmişizdir. İşte bu deneyin sonucu olarak “ateş yakıcıdır” yargısına varmamız endüktif bir akü yürütmedir.
3) Örnekseme
Bilinen benzerlerden, bilinmeyenlerin çıkarılması metodudur. Bilimsel teoriler örnekseme yoluyla meydana gelir, örneğin “dünyada hayat hidrojen, oksijen ve karbonla varolur. Mars’ta bu öğeler varsa, demek ki orada da hayat olabilir” gibi.
İyi düşünülmeden yapılan akıl yürütmeler, insanı yanlış yola da sürükleyebilir. Örneğin; sabahleyin kalkınca sokağı ıslak gören bir kimse geceleyin yağmur yağdığı kanısına kapılabilir Ama hemen bir karara varmak hatalıdır; çünkü sokağın arazözle sulanmış olabileceği ihtimali de vardır.
Bu bakımdan belli yargılara varmadan önce etraflı ve daha önceki deneyleri dikkate almak suretiyle akıl yürütme yararlı sonuçlar verebilir.
