Adam Smith‘den elli yıl sonra, 1826 yılında yayınlanan Ekonomik Bağımsızlığı Olan Bir Şehrin, Tarım ve Milli Ekonomi ile ilişkisi (Der Isolierte Stant in Beziehung auf Land Wirtschaft und National Ökonomie) adlı eseriyle Alman von Thünen yeni bir ekolün öncülüğünü yapmaktadır. Bu ekolün temsilcileri, alanı homojen, taşıma harcamalarını her yöne aynı v.b. gibi bir takım soyutlamalarla, gerçekleri büyük ölçüde zorlayarak, teorilerini geliştirmişlerdir.
Demiryolu öncesi dönemde yaşamış olan von Thünen, taşıma harcamalarının üretimde büyük bir engel oluşturduğunu görerek, pazar kentinden uzaklaştıkça hangi ürünlerin yetiştirilmesinin daha ekonomik olacağını -saptamaya çalışmıştır.
“Ekonomik Doktrinler” yazarı Claude Ponsard’a göre, V. Thünen’in fikirleri Cantillon’unkilerden daha az zengindir. Ama, İrlandalı yazarın ekonomi ilmine katkıları uzun zaman unutulmuş, buna karşılık, yeni bir ekolün temsilciliğini yapan V. Thünen’in fikirleri asla Unutulmamış ve zamanla doğrulanma çabalarıyla geliştirilmiştir.
Aşağı yukarı aynı şeyleri savunan bu iki yazardan Cantillon‘un fikirleri dağınıktır, açık değildir. Thünen ise, becerikli ve orijinal, ama basit bir şema ile sorunu ortaya koymuştur. V. Thünen’in teorisini daha iyi değerlendirmek için, onun içinde bulunduğu koşullara değinmek gerekir.
– Yazar, herhangi bir ekole ait ekonomi kültürü olan biri olmadığı gibi, matematik bilgisi olan biride değildir. Baltık Denizindeki Rostok Lima¬nının 37 km. uzağındaki Neklembourg kasabasında, 340 hektarlık toprağı işleten bir çiftçidir. Kendi çiftliğindeki çalışmalardan edindiği tecrübe ve hesapların ışığı altında teorisini geliştirmiştir. Teorisi, dahiyane denilebi¬lecek soyutlamalara dayanmaktadır.
– Analiz, taşıma harcamalarının son derece yüksek, yerleşme ve pazar olanaklarının yüzey şekillerine büyük ölçüde bağlı olduğu bir devrede, demiryolu döneminden önce yapılmıştır.
Tarımsal üretim bölgesindeki farklılaşmanın ana öğesi, pazar kentine olan uzaklıktır. Pazar kentinden itibaren üretim bölgeleri, taşıma harca¬malarıyla orantılı olarak, birbirini izleyecektir. Homojen bir alanda taşıma harcamaları her yöne doğru aynı olduğu için, farklı ürünlerin üretim alanı birbirinden çember bölgeler şeklinde ayrılmaktadır. Pazar kentine daha yakın olan çember bölgeler, kent merkezine yakınlıkları nedeniyle “mevki rantı elde etmektedirler.
Şekilde “Thünen çemberleri” görülmektedir. Şeklin üstündeki yarım dairelerdeki bölgelerde hangi ürünlerin yetişmesinin daha ekonomik olacağını belirtelim.
üst yarım daire: merkez çevresindeki homojen tarımsal alanlarda üretim bölgeleri
Alt yarım daire: Ulaşıma elverişli bir ırmak ve küçük bir kasabanın bulunması halinde, üretim bölgeleri.
Von thünen’in Tarımsal Üretim BÖlgeleri
a Çember Bölgesi: Tüketim merkezini çevreleyen bu bantta, tarımsal ürünleri taze bir şekilde, bozulmadan ve çürümeden kente taşımak kolaylığı vardır. Bu nedenle, bu topraklarında meyve ve sebze başta olmak üzere, toprak ve iklim koşullarının olanak sağladığı her türlü ürünün yetiş-tirilebilmesi mümkün olmaktadır.
b Çember Bölgesi: Bu bölgede, taşınması güç, yükte ağır pahada hafif orman ürünlerini yetiştirmek avantajlı olacaktır. Petrol ve kömür enerji¬lerinden ulaşımda yararlanmanın henüz söz konusu olmadığı bu dönemde, kentin gereksinim duyduğu enerjiyi sağlayan odun ile günlük yaşamda yoğun olarak kullanılan her türlü ağaç ve tahta bu bölgeden sağlanmaktadır.
c, d ve e çemberleri bölgeleri: Birbirini izleyen bu bölgelerde, üç tarla düzenine göre tahıl ve kok bitkileri münavebeli olarak yetiştirilmektedir.
f Çember Bölgesi: Bu bölgedeki topraklardan ancak otlak olarak yararlanmak ekonomik olacaktır.
Ürünlerin yerel fiyatı, kentlerden uzaklaştıkça ulaşım giderleri kadar azalacak ve kentten itibaren belirli bir uzaklıktan sonra, sıfıra inecektir, işte, bu uzaklıktan sonradır ki, ekim yapılmayacak ovalardaki doğal otlaklar, daha kolay taşınabilen ve oldukça pahalı olan ete dönüştürülerek, kent merkezine getirilebilecektir.
V. Thünen, 1826 fiyatına göre, tüketim merkezinde 1,5 thaler olan buğdayın fiyatının merkezden uzaklaştıkça düşüş gösterdiğini hesaplamıştır (Bkz. Tablo II).
V. Thünen, biraz daha karışık bir durumda modelinin nasıl değişe¬ceğini, tüketim merkezi alanı içinde bir başka küçük tüketim biriminin ve ulaşıma elverişli bir ırmağın bulunması halinde incelemiştir. Şekil I.l’deki şeklin alt kısmındaki bölümde, böyle bir durumda, çemberlerin alacağı şekillerin farklı olduğu görülmektedir.
