A. Weber, Launhardtdan çok sonra, aşağı yukarı XX. yüzyılın başında (1909), onun bir çok analizini yeniden sistematik olarak ortaya koymuştur. Launhardt gibi taşıma maliyetini, ağırlık ve uzaklığı göz önüne alarak opti¬mum kuruluş yerini saptayan Weber, emek etmenini de analizine katmıştır. Optimum kuruluş yerini geometrik şekiller yardımıyla açıklarken, birçok soyutlamalar yaparak, birtakım genel sonuçlar elde etmiştir. Weber’e göre: – Hammaddelerin coğrafi dağılımının bilindiği (iki hammadde merkezi vardır),
– Tek tüketim merkezinin varlığı,
– Rakip firmaların söz konusu olmadığı,
– işgücü hareketliliğinin var olmadığı ve sabit bir ücretten istenildiği kadar iş gücü elde edilebildiği,
varsayımları altında, taşıma harcamaları, uzaklık ve taşınacak malın ağırlı¬ğına bağlıdır. İşletmenin kuruluş yeri, hammaddelerin üretim merkezine* ve işlenmiş mamulün tüketim merkezine kadar olan taşıma masraflarının minu-mum olduğu yerdir. İki hammadde (A ve B) ve bir tüketim merkezinin (C) bulunması halinde, kuruluş yeri, bu üç noktanın birleştirilmesiyle elde edi¬lecek üçgenin içinde olacaktır. İşletmenin kuruluş yerinin (P noktası) üçge¬nin köşelerine uzaklığı, bu köşelerden taşınacak ağırlıkla orantılıdır. Örne¬ğin, iki hammadde merkezinden birincisinden 0,5 ton, ikincisinden 0,75 ton hammadde kullanılması sonucunda 1 tonluk üretim yapılıyorsa, üretim mer¬kezinin (P) köşegenlere olan uzaklığı oransal olarak sırasıyla 0,5 ile 0,75 ve 1 olacaktır (Şekil 1.2).
. Weber, kuruluş yeri teorisini üç aşamada açıklar. Birinci aşama, yuka¬rıda belirttiğimiz gibi, belirli varsayımlar altında taşıma masraflarının mini¬mum olduğu, optimal kuruluş yerinin saptanmasıdır. Bu aşamadaki görüşleri, Launhardt’ın modeline oldukça uygundur, ikinci ve üçüncü aşama¬da, birinci aşamada saptanan optimal kuruluş yeri, işgücü ücretleri ve yığılma avantajlarına göre tekrar değerlendirilmektedir.
ikinci aşamada, işgücünün üretim maliyetindeki rolü, işgücünün her yerde yeterli kalite ve kantitede var olduğu, fakat ücretlerin farklılık gös¬terdiği varsayımı ile analize sokulmuştur. Eğer üçgen içinde optimal olarak saptanan kuruluş yeri çevresinde, bir başka yerdeki ücret düzeyi, optimal kuruluş yerindeki ücretlerden daha düşükse, işletmenin kuruluş yeri neresi olacaktır? Bu koşullarda, işletmenin daha düşük ücretli yöreye kaydırılması için, ücretler nedeniyle sağlanacak kazanç ile o yörede kuruluşun gerçekleştirilmesi sonucu taşıma giderlerindeki artış karşılaştırılacaktır. İşletmenin taşıma giderlerindeki artışı, emek dolayısıyla sağladığı avantajdan azsa. işletmenin ücretlerin düşük olduğu yöreye kaydırılması gerekecektir. Aksi hal¬de, yani ücret avantajı, taşıma giderlerinden azsa, kuruluş yeri, gene opti-mal olarak saptanan yöre olacaktır. Böylece Weber, kuruluş yerine emek etmenini dahil etmiştir.
Weber, uçuncü aşamada, birinci ve ikinci aşamalara göre saptanan optimal kuruluş yerini, yöresel yığılma a van tujl arınd a k i far ki diki arı da gözö* nüne alarak, yeniden değerlendirmektedir. Weberin yöresel yığılma avan¬tajları, dışsal ekonomileri, yöresel yığılma dezavantajları da negatif dışsal ekonomileri kapsamaktadır. İşgücü ücretlerindeki avantaja benzer şekilde, işletmenin yığılma avantajına sahip bölgeye kayabilmesi için, ili ivc t ¿1 sıin vi masraflarının, yığılma avantajından küçük olması gerekmektedir. Böylece A. Weber, taşıma masrafları yanında emek faktörüne ödenen ücreti ve yöreden sağlanan avantaj ve dezavantajları da analize katarak, oldukça gelişmiş bir kuruluş yeri teorisini XX. yüzyılın başında ortaya koymuştur.
A. Weberin yapıtı, oldukça açık ve kuruluş yerine ilişkin en önemli ilkeleri toplu halde ortaya koyan ilk çalışma olduğundan yalnızca Alman¬ya da değil, yabancı dillere de çevrilerek, birçok ülkede ilgiyle okunmuştur. Taşıma maliyetine ilişin analizleri ve yaptığı sınıflandırmalar günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.
