DOKULAR
Belli bir görevi yerine getirmek üzere farklılaşarak bir araya gelen hücreler grubuna doku denir.
Dokular organları, organlar sistemlerde canlıyı meydana getirir.
A. BÖLÜNÜR DOKU (Meristem = Sürgen)
• Hücreleri küçük, sitoplazmaları bol, çekirdekleri büyüktür.
• Kofulları küçük ve az sayıdadır.
• Hücre çeperleri incedir.
• Metabolizmaları hızlıdır.
Bölünür doku 2 ‘ye ayrılır:
1. Birincil Bölünür Doku:
• Kök ve gövdenin ucunda bulunur.
• Bitkinin boyuna uzamasını sağlar.
• Bu bölgeye büyüme noktası (büyüme konisi) denir. Büyüme noktası bitkinin hem büyümesini sağlar hem de doku ve organların temel yapısını oluşturur.
Büyüme noktaları kökte kaliptra, gövdede genç yapraklarla korunur.
2. İkincil Bölünür Doku:
• Bölünmez dokuların tekrar mitoz bölünme yeteneği kazanmasıyla oluşurlar.
• Böylece kambiyum ve mantar kambiyumunu
(fellogen) meydana getirirler.
B. BÖLÜNMEZ DOKU
• Hücreler bölünme yeteneklerini kaybetmiştir.
• Kofulları çok ve büyük, çekirdekleri küçüktür.
1. Temel Doku (Parankima)
Hücreleri canlıdır fakat odun borusu ve öz bölgesinde ölü parankima hücreleri de vardır.
a. Özümleme Parankiması:
• Yapraklarda ve genç gövdelerde bulunur.
• Hücreleri bol kloroplast taşıdığından fotosentezde besin yapımında görevlidir.
• Palizat ve sünger parankiması olmak üzere hücreleri iki tiptir.
b. İletim Parankiması:
• özümleme parankiması ile iletim demetleri arasında bulunur ve bu iki doku arasında su ve besin taşınmasını sağlar.
• Hücrelerinde kloroplast çok az veya hiç yoktur.
c. Depo Parankiması:
• Bitkinin kök, gövde, meyve ve tohum gibi organlarında bulunur.
• Su ve besin depolar.
d. Havalandırma Parankiması:
• Su ve bataklık bitkilerinde bulunur.
• Kök ve gövdelerde parankima hücreleri arasında hava depolayarak gaz alış verişini kolaylaştırır.
2. Koruyucu Doku
• Bitkide kök, gövde, yaprak ve meyvelerin üzerini örter.
• Hücreleri kalın çeperli ve klorofilsizdir.
• Hem dış etkilere karşı koruyucudur hem de su kaybını önler. 2 tiptir.
a. Epidermis
• Otsu bitkilerle odunsu bitkilerin kök, genç dal ve yapraklarının üzerini örter.
• Bazı hücreleri farklılaşarak stoma ve tüyleri
oluşturur.
• Kökte emme, sarmaşıkta tutunma, ısırgan otun-da savunma, nanede salgılama gibi görevler yaparlar.
• Bazıları kütikula oluştururlar.
b. Periderm (mantar doku)
• Çok yıllık bitkilerin kök ve gövdelerinde bulunur.
• Epidermisin parçalanması ile oluşurlar.
• Hücreleri ölüdür ve içleri su geçirmeyecek şekilde hava ile doludur.
• Aralarında gaz alış – verişini sağlayan lentisel-ler (kovucuk) bulunur. Ör. sarı elma üzerindeki kahverengi noktalar.
3.Destek Doku
Bitkilere şekil ve destek verir.
Hücrelerin selüloz çeperi, hücrelerdeki turgor basıncı ve çok yıllık bitkilerde ayrıca iletim demetleri destek ödevi görür.
Çok yıllık bitkilerde destek doku bulunur.
Pek Doku (Kollenkima):
• Gövde, yaprak ve yaprak sapında bulunur.
• Canlı hücrelerden oluşur fakat hücre çeperinde kalınlaşmalar vardır.
Sert Doku (sklerenkima)
• Hücrelerinin sitoplazma ve çekirdekleri kaybolmuş, tüm çeperleri kalınlaşmış ve hücreleri ölmüştür.
• Ayva ve armuttaki, fındık ve ceviz kabuğundaki taş hücreleri.
4. İletim Doku
a. Odun boruları
• Üst üste gelen bölünür doku hücrelerinin zamanla çekirdek ve sitoplazmalarını kaybetmele-riyle oluşurlar, ölüdürler.
• Hücrelerin kenarlarında odun özü birikerek kalınlaşmalar olur.
• Su ve suda erimiş tuzlan taşırlar.
• Taşıma hızlıdır.
•Taşıma aşağıdan yukarı tek yönde gerçekleşir
b. Soymuk Boruları
Kalburlu hücre
Arkadaş hücresi Kalburlu ara çeper
• Üst üste dizilmiş canlı hücrelerden oluşurlar.
• Enine çeperleri kalbur gibi delikli yapıdadır.
Yanlarındaki arkadaş hücrelerinin çekirdekleri metabolizmalarını yönetir.
Yukarıdan aşağıya fotosentez ürünlerini, aşağıdan yukarıya amino asitleri taşırlar.
Taşıma, hücreler canlı olduğu için yavaştır.
5. Salgı Doku
• Hücreleri canlı, bol sitoplazmalı, çekirdekli ve küçük kofulludur.
Hücreleri tek tek ya da gruplar halinde diğer dokular arasına dağılmışlardır.
a. Hücre içi salgılar
• Salgılar hücre içinde biriktirildiğinden bu hücreler zamanla sitoplazmalarını kaybederek içleri salgıyla dolar.
• Örnek; portakal kabuğundaki eterik yağ.
b. Hücre dışı salgılar
• Salgı hücrede oluştuktan sonra dışarı atılır.
• Koku ve bal özü oluşturan hücrelerle, böcekçil bitkilerdeki sindirim enzimleri bu tip salgılardır (hücre patlayarak salgı dışarı verilir).
c. Salgı boruları
• Birkaç salgı hücresi uzayarak salgı borusu haline gelir.
• Örnek; sütleğen, kauçuk gibi bitkilerde süt boruları bu şekilde oluşur.
