DÖRT HALİFE DEVRİ (632 – 661)
Hz. Ebubekir (632 – 634):
* İki yıllık hilafet dönemi, İslamiyet’ten dönenler ve Peygamberlik iddia edenlerle mücadele içinde geçmiştir. Bu harekata “Ridde Harekatı” denir.
* Zekat vermek istemeyenler yola getirilmiş, ya-lancı peygamberler ortadan kaldırılmıştır.
* Arabistan’da yeniden İslam dini ve siyasi oto¬rite hakim duruma getirilmiştir,
* Kuzeyde Hire fethedilerek Dicle Irmağı’na ka¬dar ilerlenmiştir.
* İslam orduları Arabistan dışında ilk kez Suriye üzerine sevk edilmiştir. Bizans, Dasin’de mağ-lup edilerek Güney Filistin ele geçirilmiştir.
* 634’deki Yermuk Savaşın’da (bu savaş bazı İslam kaynaklarında Ecnadeyn adıyla da ge¬çer) Bizans mağlup edilerek Suriye’nin kapı¬ları İslam ordusuna açılmıştır.
* Özellikle yalancı peygamberlerle yapılan sa-vaşlarda hafızlardan bir kısmının şehit düş-mesi üzerine Kuran-ı Kerim “mushaf” haline getirilmiştir.
Hz. Ömer (634 – 644)
Bizans ile mücadeleler:
* Hz. Ebubekir zamanında başlayan Suriye’nin fethine devam edilmiştir.
* Bizans kuvvetleri Merci Suffar’da yenilmiş (634), bir süre sonra Şam alınmıştır. Ayrıca Su¬riye ve Ürdün’ün büyük bir kısmi fethedilmiştir.
* Kudüs üzerine yönelen İslam ordusu, yardıma gelen Bizans kuvvetlerini Ecnadeyn Savaşı’n-da (636) mağlup etmiştir. Artık bu bölgede İs¬lam kuvvetlerinin karşısına çıkabilecek Bizans askerleri kalmamıştır. Kuşatılan Kudüs teslim olmak zorunda kalmış, böylece Suriye ve Fi-listin’in fethi tamamlanmıştır.
Sasanilerle Mücadeleler:
* Irak’ın fethine girişen İslam kuvvetleri Köprü Savaşı’nda (634) Sasaniler karşısında başarı¬sız olmuşsa da İran’daki karışıklıklardan yarar-lanılarak Dicle Irmağına kadar ilerlenmiştir.
* Sasanilerin Kadisiye Savaşı’nda (636) mağ¬lup edilmesiyle Irak alınmış, İslam kuvvetlerine ran yolu açılmıştır. Celula Savaşı’nın (637) da kazanılmasıyla İran’ın fethi hızlanmıştır.
İslam kuvvetlerinin Sasanileri son olarak Nl-havend Savaş’ında (642) mağlup etmesiyle İran’ın fethi tamamlanmıştır. Ayrıca bu savaş¬tan sonra TVlüslüman Araplarla Türklerin komşu olmaları gerçekleşmiş, Türklerin İsla-miyetle tanışmalarına ortam hazırlanmıştır. Yine El Cezire adı verilen Yukarı Mezopotam¬ya Müslümanlara geçmiştir.
Diğer fetihler;
* Azerbaycan fetedilerek Kafkaslara ve Hazar Denizi’ne kadar ilerlenmiştir.
* Sasani – Bizans mücadelesinde harap duruma gelmiş olan Mısır, Amr bin El-As tarafından alınarak Kuzey Afrika’nın fethi başlamıştır.
* Hz. Ömer Dönemi’nde; Suriye, Irak, Iran, Azerbaycan, Doğu Anadolu, Mısır gibi yerler fethedilmiştir. Ayrıcı – ilk kez fethedilen yerler yönetim birimlerine
ayrılmıştır.
– Maliye, yönetim, askerlik ve hukuk alanında düzenlemeler yapılmıştır.
– Devlet hazinesi oluşturulmuş, askerlere ve din adamlarına maaş bağlanmıştır.
Hz. Osman Devri (644 – 655):
* Kuzey Afrika’daki fetihlere devam edilerek, Tu¬nus alınmıştır.
* Suriye valiliğine atanmış olan Muaviye, İlk İs¬lam Donanması’nı kurarak Akdeniz’de Kıbrıs ve diğer adalara seferler düzenlemiştir.
* Hz. Ömer zamanında başlayan Horasan’ın fet¬hi tamamlanmış, bu bölgede Türklerle komşu olunmuştur.
* Azerbaycan’ın fethiyle başlayan Kafkaslardaki İslam kuvvetlerinin ilerleyişi Gürcistan’ın alın¬masıyla devam etmiş, Bu bölgede Hazar Türk-leriyle ilk mücadeleler başlamıştır.
* Hz. Ebubekir zamanında mushaf haline getiri¬len Kuran-ı Kerim yeniden yazılarak çoğal¬tılmış valiliklere gönderilmiştir.
* Hz. Osman’ın Emevi soyundan olanları önemli görevlere getirmesi, Hz. Peygambe¬rin soyu olan Haşimilerin tepkisini çekmiş, bu durum İslam devletinde iç karışıklıklara neden olmuştur.
Hz. Ali (656-661):
* Hz. Osmanın şehit edilmesiyle halife seçilen Hz. Ali’nin hilafeti iç karışıklıklarla geçmiş¬tir. Bu durum fetihlerin durmasına neden ol¬muştur.
* Hz. Ali’nin halife seçilmesinden sonra, Hz. Osman’ın ölümüyle ilgili kendisine karşı muha¬lif bir grub meydana gelmiştir. Önce Hz. Ayşe ardın da Muaviye gibi kimseler Hz. Ali’nin halifeliğini tanımamışlardır.
* Hz. Ali’ye karşı, Hz. Ayşe’nin önderliğinde oluş-turulan muhalif grub Cemel Savaşı’nda (Deve olayı) mağlup edilmiştir (Müslümanlar arasın¬daki ilk iç çatışma).
* Suriye valisi Muaviye’nin, Hz. Ali’nin halifeliği¬ni tanımayarak halifelikte hak iddia etmesi üzerine Sıffin Savaşı (657) yapılmıştır. Fakat Muaviye’nin hileye başvurmasıyla bir sonuç alınamamıştır. Bu olay müslümanlar arasında halifelik mücadelesine yönelik ilk büyük savaştır.
* Hz. Ali ile Muaviye arasındaki halifelik sorunu halifenin hakemlerle belirlenerek halledilmesi yoluna gidilmiştir. Ancak İslam tarihinde “Ha-kemler Olayı” denilen bu gelişmeden sonra Müslümanlar Hz. Ali taraftarları (Şiiler), Muaviye taraftarları (Emeviler) ve her ikisine karşı olan Hariciler olmak üzere üç kısma ayrılmışlardır.
* Hz. Ali, hariciler üzerine yürüyerek onları mağ¬lup etmiştir. Buna rağmen haricilik çeşitli ad ve iddialarla İslam tarihinde sürekli sorun olmuştur.
* Hz. Ali, Muaviye üzerine yürüme hazırlığı içeri sinde iken bir harici tarafından şehit edilmiştir. Böylece Dört Halife Dönemi sona ermiştir.
Dört Halife Dönemi’nde Genel Durum:
– Hz. Ebubekir’in halife olmasıyla iç durum yeni¬den düzene konmuş, iIk kez Arabistan dışına ordu sevkedilmiş, Hz. Ömer zamanında ise Arabistan dışında büyük fetihler başlamıştır.
– Hz. Osman zamanında devam eden fetihler iç karışıklıklardan dolayı Hz. Ali zamanında
durmuştur.
– Halifeler seçimle iş başına gelmiş oldukların¬dan bu dönem “Cumhuriyet Devri” olarak adlandırılır.
– Suriye, Filistin, Irak, Iran, Azerbaycan, Doğu Anadolu, Gürcistan, Horasan, Mısır, Libya, Tu-nus gibi yerler fethedilmiştir.
– İslam devlet teşkilatı geliştirilmiştir.
YORUM: Dört halife devrinde halifelerin müslümanların ileri gelenleri tarafından seçimle belir-lenmesi bu dönemin cumhuriyet devri olarak ifade edilmesini sağlamıştır. Halifelerin siyasi başkan olma¬ları yanında dini başkanlığı da temsil etmeleri teokratik – cumhuriyet bir yönetimi de ortaya koymaktadır.
YORUM: Hz. Muhammedin vefatıyla dinden
dönme olayları ve yabancı peygamberlerin ortaya çıkması belirli bölgelerde sonradan müslüman olanlarda İslam inancının tam olarak kavranamadığını gösterir.
YORUM: Kuran-ı Kerim’in Hz. Ebubekir zamanında mushaf haline getirilmesi, Hz Osman zamanında ise çoğaltılarak belirli vilayetlere gönderilmesi; günümüze kadar doğru ve tek bir kitap olarak ulaşmasını sağlamıştır.
YORUM: Hz. Ebubekir zamanında iç karışıklıkların önlenmesi ve ilk kez Arabistan dışına ordu sevkedilmesi müslümanların en az Hz. Muhammed dönemindeki kadar güçlerini sürdürdüklerini gösterir.
YORUM: Hz. Ömer döneminde Bizans ve Sasani gibi dönemin güçlü devletleri kısa sürelerde mağlup edilmiştir. Bu durum müslümanların askeri yönden çok güçlü duruma ulaştıklarını gösterir.
YORUM: Özellikle Hz. Ömer döneminde sınırların genişlemesi üzerine ülke yönetim birimlerine ayrılmış (valiliklere), devlet düzeninde yeni kurum ve kurallar oluşturulmuştur. Bu durumun amacı yönetimde kolaylık sağlamak ve devlet yönetimde oluşabilecek tıkanıklığı önlemektir. Valilerin yetkileri Abbasi dönemindeki kadar geniş olmadığından bu dönemde merkezi yönetim güçlü olmuştur.
YORUM: Hz. Ali döneminde Cemel ve Sıffin gibi iç savaşlar, iç karışıklıkların teklikeli boyutlara ulaştığını gösterir. Bu durum fetihlerin de durmasına yol açmıştır. İçte zayıf duruma düşen devletlerin dışta da zayıf duruma düşerler görüşü Hz.Ali dönemi için geçerli olmuştur.
