Kurtuluş Savaşı’nda Ermeni Sorunu
* Bolşevik İhtilali sonucunda Kafkaslarda bağımsız duruma gelmiş olan Ermenistan, Mondros sonrası ortaya çıkan durumdan yararlanarak, Doğu Anadolu’da kendisine ait olduğunu iddia ettiği yerlerde işgal faaliyetlerine girişmiş, Arpaçay ile Aras Irmağı kıyılarına kadar ulaşmıştır.
* Ermenilerin işgal faaliyetlerine karşı TBMM tarafından Doğu Cephesi Komutanlığına atanan Kazım Karabekir Ermenileri mağlup ederek işgal edilen yerleri kurtarmıştır.
* Ermenilerin isteği üzerine yapılan Gümrü Anlaşmasıyla (3 Aralık 1920); Ermeniler Doğu Anadolu’nun Türkiye’ye ait olduğunu kabul etmişlerdir. Ardahan’ın bir bölümü ve Artvin dışında bugünkü sınırlar belirlenmiştir. Bu durum Sevr Anlaşmasının yürürlüğe girmeyeceğinin ilk kanıtıdır.
* Ermenilerin mağlup edilmesi TBMM Hükümetinin ilk askeri başarısı, Gümrü Anlaşması ise ilk siyasi başarısıdır.
* Ermenistan parlementosu Gümrü Anlaşmasını onaylamamışsa da, daha sonra Rusya ile yapılan Moskova Anlaşması ve yeniden Rusya’ya bağlı duruma gelen Kafkas Cumhuriyetlerinden Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan ile yapılan Kars Anlaşması, bazı değişikliklerle Gümrü Anlaşması’nın yerini almıştır.
NOT :Ermenilerden başka; Mondros Mütarekesi sonrası Ardahan, Artvin ve Bat um’u işgal etmiş olan Gürcistan Gümrü Anlaşması’nın ardından, TBMM’nin vermiş olduğu bir nota sonucunda bu bölgelerden çekilmiştir (Mart 1921). Moskova Anlaşması’yla Batum dışındaki yerlerin Türkiye’ye ait olduğu kabul edilmiştir.
