Mondros Sonrası Faaliyet Gösteren Zararlı ve Yararlı Cemiyetler
Kurulmuş olan bu cemiyetlerin zararlı ya da yararlı olarak sınıflandırılmasının temel ölçüsü Milli Mücadeleye karşı olup olmamalı yönüyledir.
a) Zararlı Cemiyetler:
Bunlar hristiyan azınlıklar veya bazı Türk ve Müslümanlar tarafından kurulmuş cemiyetlerdir.
1) Hristiyan Azınlıklarca Kurulan Milli Varlığa Zararlı Cemiyetler
Mavri Mira: İstanbul’da Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmak, Ege Bölgesindeki Yunan kuvvetlerine yardımcı olmak
amacı gütmüştür. Yunan Kızılhaçı, Resmi Göçmenler Komisyonu, Rum Okullarındaki izcilik kuruluşları Mavri Mira Cemiyeti’nin alt birimleri olmuştur. Ayrıca Yunan Komitesi ve Trakya Komitesi adlı kuruluşlar Doğu Trakya’yı Yunanistan’a bağlamaya-çalışmışlardır.
Etnik-i Eterya: Yunanlıların tarihi cemiyetleridir. Mavri Mira Cemiyeti ile işbirliği içerisinde olmuş Pontus Rum Devleti kurulması için çaba sarfetmiştir.
Pontus Rum Cemiyeti: Doğu Karadenizde Pontus Rum Devleti kurmayı amaçlamıştır.
• Ermeniler ise Taşnak ve Hınçak Cemiyeti ile Doğu Anadolu’da faaliyet göstermişlerdir. Ayrıca Ermeni İntikam Alayı oluşturarak Adana bölgesinde katliamlarda bulunmuşlardır.
2) Bazı Türk ve Müslümanlar Tarafından Kurulan Milli Varlığa Zararlı Cemiyetler
Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası:
Padişahın düşüncelerini tam olarak paylaşan Damat Ferit hükümetini destelemiştir. Herşeye rağmen saltanatın devamını savunmuştur.
İslam Teali Cemiyeti: Kurtuluşun saltanat ve halifenin etrafında toplanılarak gerçekleşebileceğini savunmuştur.
Kürt Teali Cemiyeti: Wilson ilkelerine dayanarak bağımsız bir Kürtistan kurmayı amaçlamıştır.
İngiliz Muhipler Cemiyeti: İngiltere’nin mandacılığına yönelik kurulmuştur.
Wilson Cemiyeti: Osmanlı Devletinin ABD’nin himayesine girmesine yönelik kurulmuştur.
Hürriyet ve İtilaf Fırkası: İttihat ve Terakki Partisine karşı kurulmuş olmakla birlikte Damat Ferit ile işbirliği yaparak Milli Mücadelenin karşısında yer almıştır.
YORUM: Silahlı mücadeleyi göze alamayan menfaatçi çevreler tarafından kurulmuş olan bu cemiyetler Milli Mücadeie’nin karşısında yer almışlardır. İstanbul Hükümeti ve saltanatın görüşleri ön planda tutulmuştur. Teslimiyetçi bir anlayışa sahip olmuşlardır.
b) Milli Varlığa Yararlı Cemiyetler
Mondros sonrası Türk yurdunun parçalanmasını önlemek için çeşitli bölgelerde Milli amaca hizmet edecek nitelikte mahalli cemiyetler kurulmuştur. Bunlara genel olarak Müdafa-i Hukuk Cemiyetleri denilmiştir.
Trakya Paşaeli Cemiyeti: Rumların taşındıklarına karşı koymak ve Trakya’nın Yunanistana katılmasını önleme amacına yönelik kurulmuştur.
İzmir Müdafai Hukuk-ı Osmaniye Cemiyeti:
İzmirin işgalinden önce kurulan bu cemiyet Yunanlılara karşı bölgenin savunulması için her türlü mücadeleyi amaçlamışlardır.
Kilikyalılar Cemiyeti: Adana ve dolaylarındaki direniş hareketini teşkilatlandırıp Ermenilere ve Fransızlara karşı mücadele etmek amacıyla kurulmuştur.
Şark Vilayetleri Müdafa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti: Doğu Anadolu’nun savunulmasını yönelik kurulmuştur. Ayrıca Türklerin bölgeden göç etmemeleri ve iktisadi yönden gelişmeleri için faaliyet gösterilmesini amaçlamıştır. Mustafa Kemal bu cemiyet aracılığı ile diğer cemiyetleri birleştirmiştir.
Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti:
Doğu Karadeniz’de Pontus davasını güden Rumlara karşı mücadeleyi amaçlamıştır.
Milli Kongre Cemiyeti: Basın yoluyla Avrupa kamu oyunun ve diplomatik çevreleri etkileyerek işgallerin haksızlığını ortaya koymaya çalışmıştır.
