Montrö boğazlar sözleşmesi hakkında bilgi maddeleri

MONTRÖ (MONTREAUX) SÖZ­LEŞMESİ, İstanbul ve Çanakkale Bo-ğazları’na bugünkü uluslararası statüsü­nü kazandıran sözleşme. 1923 Lozan Konferansı’nda, Müttefikler ile Türkiye arasında Bir Boğazlar Sözleşmesi hazır­lanarak kabul edilmişti. Bu sözleşmeyle Boğazlar silahsızlandırılıyor, geçiş dene­timini sağlamak amacıyla bir uluslarara­sı komisyon oluşturuluyordu. Boğazlar’ ın güvenliği Milletler Cemiyeti tarafın­dan sağlanacaktı. Lozan Konferansı sıra­sında bu sözleşmeyi kabul etmek zorun­da kalan Türkiye, 1930’ların başlarından başlayarak ortaya çıkan yeni gelişmele­rin ışığında sözleşmenin yeniden ele a-lınması gereğini gündeme getirmeye başladı. 23 Mayıs 1933’teki Londra Si­lahsızlanma Konferansı’nda, Boğazlar’ın hukuki durumunun değiştirilmesi gereği­ni belirtti. 11 Nisan 1936’da Türkiye, ye­ni Boğazlar rejimini belirlemek amacıy­la ilgili devletlere nota verdi. Bu çağ­rının ilgili devletlerce kabul edilmesinin hemen ardından, 22 Haziran 1936’da İs­viçre’nin Montreux Kenti’nde başlayan görüşmeler yaklaşık iki ay kadar sürdü. 20 Temmuz 1936’da eski sözleşme yan­lısı ülkelerce yeni bir sözleşme üzerinde anlaşmaya varıldı. Sözleşmenin temel maddeleri şunlardır: 1-Boğazlar’dan ge­çiş; barış ve savaş zamanı ile ticaret ve askeri gemiler açısından ve ayrıca Kara­deniz’de kıyıları bulunan devletlerle bu­lunmayanlara göre değişik biçimlerde saptandı. 2 – Boğazlar’ın askeri denetimi ve savunma önlemleri tamamen Türkiye’ ye aittir (bundan önceki 1923 Lozan Antlaşması’ndaki hüküm burayı asker-sizleştiriyordu) 3 – Boğazlar’dan geçişi denetleyen Uluslararası Boğazlar Ko­misyonu kaldırıldı. Sözleşmeye göre, ya­bancı gemilerin Boğazlar’dan geçişlerin­de şu incelikler karara bağlandı. A) Ba­rış zamanında: a) Karadeniz’de kıyısı ol­mayan devletlerin ticaret gemileri ser­bestçe geçerler. Savaş gemileri ise, 8-15 gün önceden Türkiye’ye haber verecek­lerdir, b) Karadeniz’de kıyısı bulunan devletler için ise ticaret yine serbesttir. Savaş gemileri de, 8 gün önceden Türki­ye’ye bildirilecek. B) Savaş zamanında: a) Türkiye yansız ise: Herkesin ticaret gemileri serbestçe geçerler. Ancak, sava­şan devletlerin savaş gemileri geçemez­ler, b) Türkiye savaşa katılmış ise: Her tür gemiyi geçirip, geçirmemekte kendi­si karar verir. Dilerse Boğazlar’ı herkese kapayabilir, c) Savaş tehlikesinin çok yaklaştığı durumlarda: Türkiye yine ka­rar serbestisine sahiptir. Boğazları kapa­yabilir.