NİKEL, kimyasal element. Periyodik çizelgenin VIII. grubunda yer alır. Gümüş beyazı renginde, oldukça sert ve ağır bir elementtir. Yerkabuğundaki elemetler arasında 22. sırada yer alır. Yer’in merkezinde % 6-7 oranında bulunur. FİZİKSEL VE KİMYASAL ÖZELLİKLERİ Başlıca filizleri pentlandit (Ni, Fe) 9Sg ve garnierit (Ni, Mg) 3Si, 2 q5 (OH)4 tür. Dövülerek istenilen biçime getirilebilir. Ferromanyetik özellikleri de olan nikel,
Simgesi: Ni. Atom numarası: 28. Atom ağırlığı: 8.8. Erime noktası: 1.455 °C. Kaynama noktası: 3.075 °C. Özgülağırlığı: 8.90 gr/cm3.
uygun oranda zenginleştirilirse demirle alaşım yapabilir. Hava ve suyla etkileşimi sonucu oksitlenmeye, ayrıca bazlara ve çoğu asitlere karşı çok dayanıklıdır. Bununla birlekte, sulandırılmış nitrik asitle kolay çökeltilebilir. İyi ayrıştırılmış nikel, çok miktarda hidrojen emebil-diğinden, bu gazın tepkimesinin de yüksek olmasına (kataliz eylemi) neden olur. Kimya endüstrisinde genellikle bu özelliğinden yararlanılır.
DOĞADA BULUNUŞU Dünyadaki nikel rezervlerinin % 20’si sülfid filizlerinden (kükürt bileşikleri) ve başlıca nikel filizi olan pentlanditten elde edilir. Bunlar nikelin yanı sıra (% 1-12 oranında), gemilikle bakır, bol miktarda demir, bezen ticarette kullanılan platin grubu metallerle (platin, iridyum ve palladyum) kobalt, altın ve gümüş gibi metalleri de içerir. Bu türdeki yatakların başlıcalan Ontario’da (Kanada), Sud-bury’de ve Norilsk’de (SSCB) bulunur. Nikel rezervlerinin yaklaşık % 80’i de-mir-nikel içeren letiritli topraklarda (le-terit, tropikal havadan etkilenen bir kır-mızı-kahverengi toprak türüdür) bulunur. Laterit yataklarının en önemlisi Yeni Kaledonya’dadır. Karada rastlananan ve ticari alanda yararlanılan rezervlerin en büyükleri Yeni Kaledonya (15 milyon ton), Kanada (8.7 milyon ton) ve SSCB’de (8.1 milyon ton) bulunur. Dünya nikel rezervleri toplamının 60 milyon ton olduğu sanılır.
ELDE EDİLMESİ Nikel sülfit filizleri, yüzdürme ya da filizi yüzdürerek tozunu ayrıştırma gibi klâsik yöntemlerle kolayca yoğun duruma getirilebilir. Ancak, sülfit filizlerinde olduğu gibi, nikel minarellerini önceden belli işlemlerden geçirerek yoğunlaştırü-malarmı sağlayacak bir yöntem yoktur. Bu nedenle, nikel minerallerinin doğrudan doğruya maden arıtma fırınlarında işlemden geçirilmeleri gerekir. Bazı yerlerde fizil, fırınlara verilmez; onun yerine amonyak ya da sülfürikasitle ağartılır: Sonuçta nikel, tuzlar oluşturacak biçimde çözeltilir. Bu süreçten yan ürün olarak demir değil, kobalt elde edilir.
KULLANIM ALANLARI Nikelin en çok kullanıldığı alan, paslanmaz çelik üretimidir. Paslanmaz çeliğin dövülebilirliğini ve paslanmaya karşı dayanıklılığını artırır. Uçak, kamyon, lokomotif, vagon ve çeşitli ev araçlarının yapımında gerekli olan paslanmaz çelik gereçlerin üretiminde büyük oranda nikel kullanılır. Ayrıca, motor parçalan ya da buzdolaplannda olduğu gibi, yüksek ve düşük ısı koşullarında güçlü ve paslanmaya karşı dayanıklılık gibi özelliklerin gerektiği durumlarda da nikelden yararlanılır. 18/8 paslanmaz çelik diye bilinen ve içinde % 18-20 oranında krom, % 8/11 nikel, % 1-2 manganez, ayrıca demir bulunan bu madde, yaygm olarak kullanılan bir alaşımdır. Jet motorları ve gaz türbinlerindeki gibi çok yüksek ısılarda (1.000°C’yi aşan) fazla gerilebilme ve oksitlenmeye karşı dayanıklı olma özelliklerinin gerekli oldğu uygulamalarda “süper alaşımlar” denen alaşım grupları kullanılır. % 19.5 oranında kromla % 56 oranında nikel, ayrıca molibden titanyum, demir, alüminyum, karbon ve bor içeren bir alaşım, süper alaşımlara bir örnektir. Alüminyum, nikel, bakır ve demir alaşımlarında da nikelin manyetik özellliklerinden yararlanılır. Saf ya da safa yakın özellikteki nikel, güçlü alkali eriyiklerine karşı çok dayanıklı olduğundan, para basımında ve kimya endüstrisinde çeşitli araçların yapımında kullanılır. Araba parçalarındaki krom kaplamaların altı da nikelle kaplanır.
