Şeyh sait isyanı nedir, şeyh sait isyanı nedenleri, Şeyh Sait İsyanı’nı çağdaş, demokratik ve laik Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı tepkiler ve uluslararası ilişkiler açısından değerlendirmesi
Şeyh sait isyanı cumhuriyet döneminde, çok partili hayata geçiş denemeleri sürecinde kurulmuş olan –ilk muhalefet partisi – Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası’nın (TCF) görüşleri doğrultusunda çıkmış olan isyandır.
Çok partili hayata geçme sürecinde milletvekilleri arasında cumhuriyetin ilanı, saltanat ve halifeliğin kaldırılması hususunda görüş ayrılıkları çıkmıştı. Cumhuriyet Halk Fırkasından (CHF) ayrılan milletvekilleri (Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy ve Adnan Adıvar) 17 Kasım 1924’de TCF’nı kurmuştu. TCF, devletçilik ve inkılapçılık ilkelerinin hızlı ve köktenci olmasına karşı bir fırkaydı. Parti dini inançlara olan önem ve saygıyı slogan haline getirmişti. İşte tam da bu nedenlerle eski düzeni isteyenler bu parti etrafında toplandı.
Şeyh Sait İsyanı (Doğu İsyanı- Genç İsyanı) nedenlerine göz atarsak:
- Yenilik hareketlerinin istenmemesi
- Gericilerin “Din elden gidiyor” propagandasını kullanması
- İngiltere’nin Irak ve Türkiye arasında tampon görevi görecek bir Kürt Devleti kurdurmak istemesi
- Doğu Anadolu’nun uzun zamandır ihmal edilmesi
- TCF’nin gericilere cesaret vermesi
- Yeni devletin, toprak ağalarının çıkarlarına uygun düşmemesi
13 Şubat 1925 de Diyarbakır’da başlayan isyan kısa sürede Genç, Diyarbakır, Elazığ, Muş ve Bitlis de etkili oldu. Bu bunalım döneminde Ali Fethi Okyar hükümeti istifa etti ve yeni hükümeti oluşturan İsmet İnönü isyana karşı tedbirleri alarak bölge de sıkıyönetim ilan edilerek bölgeye asker sevkiyatı başlattı. İnkılapları kolaylaştırmak ve isyanları önlemek amacıyla Takrir-i Sükun Kanunu ilan edildi (4 Mart 1925-2 Mart 1927’ye kadar yürürlükte kaldı).
Başlayan isyan 15 Nisan 1925’de bastırıldı.
İsyan sonucunda TCF kapatıldı ve böylelikle çok partili hayat denemesi başarısız oldu. İsyandan sonra devrimler konusunda daha dikkatli olunması gerektiği görüldü.
Şeyh Sait İsyanı yapılan inkılaplara ve Yeni Devlete karşı yapılan ilk dini içerikli isyandır.
Yazar : Yeşim Kütük
