Uygur metinleri hakkında bilgi

Uygurlar, Göktürk egemenliğine son verdikten sonra Göktürk alfabesini bırakıp Uygur alfabesini kullanmaya başlamışlardır.

Uygurlar, Göktürk egemenliğine son verdikten sonra Maniheizmin etkisiyle Soğdlulardan alıp geliştirdikleri alfabeyi kullanmaya başladılar. Bu alfabe Uygur alfabesi adını almıştır. Uygur alfabesi sağdan sola yazılır, 18 harften oluşur.

Uygurlar önceleri Göktürk yazısını kullanmışlardır. Dokuz Oğuzların ikinci hükümdarı Moyunçur Kağan adına dikilen kitabe, Göktürk yazısıyla yazılmıştır.

Moyunçur Kağandan sonra tahta çıkan Bögü Han 763 yılında Maniheizmi devlet dini olarak kabul eder. Bununla birlikte Soğdlu Maniheistler, Soğd dilinde yazdıkları kitapları ve Soğd yazısını Türkler arasında yaymaya başlamışlardır. Bu etki sonucu Soğd yazısı Uygurlar arasında yaygın olarak kullanılmış, Göktürk yazısı bırakılmıştır.

M.S. 840’ta Uygur Devleti, Yenisey çevresinde güçlenen Kırgızların baskılarına dayanamayarak dağılır. Bir kısmı Çin hâkimiyetine girer. Bir kısmı Beşbalık şehrine yerleşerek yeni Uygur devletini kurarlar. Maniheizm yerine Budizmi kabul ederler.

Uygurlardan günümüze çok sayıda eser kalmıştır. Bunların çoğunluğu edebî değer taşımayan dinî metinlerdir.

Turfan kazılarında yedi adet şiir bulunmuştur. Mani dininin etkisini taşıyan bu eserler ilk Türkçe şiirlerdir. Bunlar Göktürk metinlerinden 50-100 yıl sonra yazıya geçirilmiştir. Bu kazılarda elde edilen şiirlerden birisi Aprınçur Tigin adlı bir) şaire aittir. AprınçurTlgin bilinen ilk Türk şairidir.

Uygurcaya, Çinceden çevrilen Sanskırit asıllı Altun Yanık adlı eser, Budizme ait dinî-ahlâkî bir eserdir. Altun Yaruk on kitap, otuz bir bölümden oluşmaktadır. Eserde Budizmin esasları ve Buda’nın menkıbeleri anlatılmaktadır.

Moğolların Uygurcayı öğrenip devlet işlerinde kullanmaları sonucu Uygur alfabesi bütün yetersizliğine rağmen XVI.yüzyıla kadar yaşamıştır.